Sarıkamış–1914 bağlamında Hemşin-İspir hattı Birinci Dünya Savaşı’nın parlak vermesi ile birlikte genel seferberlik ilan eden Osmanlı Cihan Devleti tüm vatan evlatları gibi Hemşin uşağını da silah altına alarak öncelikle Sarıkamış cephesine tertiplendi. Bu vatan evlatlarının cepheye gidişi hakkında çok şey bilmemizi rağmen fazla yazılıp çizilmediği için ülkemiz genel kamuoyunun konu ile ilgili aydınlatılması yeterince olmamıştır. Bu yazıda değişik örneklerle konuyu Türk kamuoyunu ile paylaşmak ve gizli kalmışlıkları gelecek kuşaklara aktarmak amacını hedefledik.
Bugün ki Hemşin İlçesinin eski adı Tapan olan Bilenköy’ü otuz hanelik bir köy olmasına rağmen silah altına 33 asker vermiştir.Bu demek oluyor ki bir evden iki kişi askere alındığı olmuştur.Benim kendi köyüm olan Çamlıhemşin İlçesi’nin Holcotobira bugünkü adları Kaplıca ve Aşağı Şimşirlik köyleri olan 17 kişi asker alınarak Sarıkamış Cephesine tertip edilmiştir.Bu 17 asker adayı Kaplıca-Aşağı Şimşirlik köylerinin yaylası olan Ceymakçur’un yukarı ki yaylasında adet üzere son kez veda horonu oynamışlardır.Apeller’in düz olarak bilinen yaylanın ortasındaki bu horon platformunda 17 delikanlı tulum eşliğinde bir yandan oynarken Hemşin Horonunun doğası gereği Fora tabir edilen türkü söyleme bölümlerinde çok anlamlı türküler söylemişlerdir. Bu söylenen türkülerin en anlamlısı şudur:
Şimdi bizim yaylada
Yağar bir ince çizi
Sevinin ihtiyarlar
Gelinler kaldı size
Horon bitiminde 17 kişi Ceymakçur olan bir batı vadideki büyük yaylamız Kavrun’a geçer.Kavrun’da Samistal ,Amlakit ,Hazindağ ,Peakçur ve Lodveçur gibi diğer yaylalardan gelen asker adayları ile buluşup Kavrun Uşağının da katılımı ile cepheye hareket ederler.Kavrun ,Atmeydanı Hoderçur Aşıtı ,Davalı yayla ,Hoderçur ,İspir ,Erzurum güzergahından Sarıkamış Cephesine vasıl olurlar.Bu yazıyı Yeşil İSPİR dergisine yazmamızın esas sebebi de Hemşin-İspir topraklarının bu kahramanların yürüyüşlerine şahit olmasıdır.Benim köyümden seferberlikte Sarıkamış Cephesine giden 17 askerden 15’i şehit olmuştur.İki kişi geriye dönebilmiştir.Donarak ölenleri rahmetle anıyoruz.Geri dönebilen iki kişi Şakir Polat ve Hüseyin Polat kardeşlerdir.Polat ailesi Çamlıhemşin İlçesi Kaplıca Köyünün Polatlı mahallesinde mukim olup bunun yanında İzmir ve Didim de pastacılık ,fırıncılık unlu mamüller işleri ile ticari faaliyette bulunmaktadırlar.Merhum Şakir ve Hüseyin Polat kardeşlere de rahmet diliyoruz.Sarıkamış 1914 konusu ile ilgili üçüncü örneğimiz Hemşin-İspir hattını ilgilendirmesi bakımından bu gün ki Pazar ilçesinin eski adı Mermanat olan Akbucak köyünden.Bu örneği sayın Muzaffer Arıcı’nın her yönü ile Rize adlı kitabından aldığımızı belirtmeliyiz .Mermanat’ta Emine Hanımla nişanlı veya yeni evli olan Mustafa ki ,daha sonra asker Mustafa olarak anılacaktır ,o da Sarıkamış cephesine tertip edilir.Asker Mustafa 1914 Sarıkamış’ında 90.000 askerimizle birlikte donarak şehit olur.Emine’sine kavuşamadan ölen Asker Mustafa’nın destanından beş kıtayı olaya açıklık getirmesi bakımından buraya alıyoruz.
Köyümden yürüdüm çantamı taktım
Döndüm köyüme bir daha baktım
Ağlaya ağlaya üç kurşun attım
Belki ondan verem oldum Eminem
Kaçkar’ı aşarken donanma ettik
Üç gün yol yürürken Erzurum’a gittik
Üç bin seksen asker bir yerde yattık
Belki ondan verem oldum Eminem
Urus’tan daha düşmandı soğuk
Nefesle ısınmaz yattığım kovuk
Bugün var isek yarına yoğuk
Belki ondan verem oldum Eminem
Gözümde yaşlar buz olmuş akmaz
Binlerce asker yarına çıkmaz
Kapandı gözlerim bir daha bakmaz
Belki ondan verem oldum Eminem
Donarak öldüler hep arkadaşlar
Kar erir devrilir mezarda taşlar
Ziyaretçimiz kartallar, kuşlar
Belki ondan verem oldum Eminem
Hemşin’in Mermanat Köyünden asker Mustafa’yı rahmetle anıyoruz ve böylece Tepan ,Holco-Tobira ve Mermanat Hemşinlilerin İspir üzerinden Sarıkamış 1914’e katılımlarını yadetmiş oluyoruz.
Konunun genellemesine geçtiğimizde 1914 Sarıkamış felaketinin ne büyük bir yıkım olduğu ortaya çıkıyor.1950’li yıllarda bile bendeniz 7-8 yaşlarında iken ninem Zeliha ki biz ev halkı ona kısaca Zele derdik ,bir Sarıkamış manzumesi mırıldanırdı.Biraz marşı da andıran ve melodisi de kulaklarımda olan bu manzume Sarıkamış’ta 1914’te askerlerin söylediği bir manzume olup bu felaketten geri dönebilenlerin bizim köye getirdiği gibi mutlaka Anadolu’nun diğer köylerine de aynı manzume veya benzerleri dönebilenlerce götürülmüştür.Melodisi marşı andıran o manzume şöyle idi:
Aman aman hücum ettik gittik Sarıkamış’a
Aman aman nasıl da tutulduk karlı yağışa
Aman aman Enver Paşa sebep oldu bu işe
Aman aman tüfeğim omzumda asılı kaldı
Aman aman bedenim buz ile kesili kaldı
Aman aman nişanlım bulmada küsülü kaldı
Aman aman Osmanlıyız bayrağımız şanımız
Aman aman vatan için feda olsun canımız
Aman aman biiznillah kurtulsun vatanımız
İlk defa Yeşil İSPİR dergisinde yayımlanan bu manzume Sarıkamış 1914’ü genel manada anlatması bakımından çok anlamlı. Özellikle Enver Paşa’nın sebep olduğu Sarıkamış felaketinin vatanın kurtulması için canlarını feda edenlerin dileği bu harekette gerçekleşmedi ise de onların açtığı yolda daha sonra (takriben 6 yıl sonra )fazla ile gerçekleşti. Birinci Dünya Savaşından Enver Paşa’nın karargâh subayı olan General Kazım Karabekir Paşa takribi 6 yıl sonra Türk Kurtuluş Savaşının Doğu Cephesi komutanı olarak TBMM Ordularının başında Sarıkamış ile Kars, Ardahan ve Batum’u da kurtardı. Yapılan barış antlaşması ile Batum dışında 93 Harbi ile Ruslara bırakılmış olan ve Evliye-i Selase denilen vatan toprağı anavatana katılarak bugün ki sınırlarımız çizilmiş oldu. Sonuç olarak Sarıkamış şehitleri’nin tüm dilekleri kabul edilmiş oldu. Başka bir deyişle hem canları feda oldu hem de 6 yıl sonra da olsa uğruna canlarını feda ettikleri vatan toprakları kurtulmuş oldu. Tüm şehitlerimize gani gani rahmet diliyoruz.
Op. Dr. Yusuf IŞIK
Hemşin Türk 